November 2023: Fase 1 afgerond!

Het team van Sensorisch Landschap schrijft in haar eindrapportage fase 1 dat het ontwikkelen van indicatoren voor bodemvitaliteit geslaagd is. Het werk met eDNA -analyse en bodemsensoren op in totaal 147 percelen heeft bovendien al opmerkelijke conclusies opgeleverd over de gevolgen van verdichting en overbemesting van bodems voor bodemecologie, biodiversiteit, CO2-vastlegging en waterbergend vermogen. Een verkorte versie van het eindrapport vindt u hier. Beide documenten staan ook op de downloadpagina. Opname van deze indicatoren in de Open Bodem Index is daarmee weer een stap dichterbij, net als het gebruik door boeren zelf van de low-tech tools die Sensorisch Landschap ontwikkelde.

Juni 2023: Strip gaat ondergronds

Sensorisch Landschap proudly presents: een prachtig getekende strip van Benjamin Brinckmann, waarin duidelijk wordt waarom pissebedden, pieren en beerdiertjes in de bodem van levensbelang zijn, dat een dynamisch bodemleven goed is voor de biodiversiteit, voor het waterbergend vermogen van de grond, voor de vastlegging van koolstof en verminderde uitstoot van broeikasgassen. En het goede nieuws: dat er nu technieken bestaan om die bodemvitaliteit te meten. Klik hier voor de volledige strip, of download hem hier. Het is de opvolger van de strip waarin Benjamin kort en krachtig het gedachtengoed van Soil4u uit de doeken doet – het doet ons dromen over een compleet bodemstripboek!

Juni 2022: Sensorisch Landschap in het nieuws

De Landeigenaar van juni 2022 publiceert een zeer informatief, beknopt en leesbaar artikel over het waarom, wat, waar en hoe van Sensorisch Landschap. Alles passeert de revue: het belang van het tot op heden onvoldoende onderzochte bodemleven, de noodzaak dat te kunnen meten evenals het bodemvochtgehalte, de snelle en toegankelijke meetmethoden, en de nieuwe indicatoren die dat gaat opleveren voor de Open Bodemindex. Alles Open Source. Met nieuwsgierige koeien.

Mei 2022: Nieuwe soorten regenwormen ontdekt met eDNA analyse!

Eind 2021 hebben we in totaal 130 bodemmonsters verzameld voor Sensorisch Landschap, van diverse graslanden verspreid over Noord-Brabant, Gelderland en Overijssel. Inmiddels zijn ze allemaal onderzocht op bodemconditie-score, aantallen en soorten regenwormen, de bacterie-schimmel verhouding, kalkbepaling, bodemvocht en organische stof. Voor een aantal percelen is uitgebreid onderzocht welke soorten aaltjes er in de bodem voorkomen; ook zijn er bodemvocht-sensoren geplaatst. Momenteel werken we aan de hand van eDNA aan het bepalen van de soortensamenstelling.
Een eerste leuke mededeling: er zijn op twee percelen nieuwe soorten regenwormen aangetroffen – nieuw voor Nederland. Momenteel wordt onderzocht of deze percelen ook passen bij de voorkeur van de regenwormen.

NB: Dit zijn niet de nieuw ontdekte regenwormen!

Maar dit onderzoek genereert uiteraard nog veel meer data, die allemaal moeten worden geanalyseerd. In eerste instantie zullen de data ‘grof’ geanalyseerd worden. Dit betekent: kijken naar gelijkenis en verschillen tussen percelen wat betreft bodemvocht, nutriënten en bodemleven. Deze bevindingen kunnen dan in relatie worden gebracht met het perceelbeheer. Verder wordt onderzocht hoe we technieken als eDNA en bodemsensoren beter kunnen inzetten om de bodemvitaliteit in kaart te brengen. Deze informatie komt dit jaar al beschikbaar voor gebruikers. Hiermee krijgen zij een completer beeld van wat zich in de eigen bodem afspeelt.

In de vervolgfase bemonsteren we een aantal percelen meerdere keren per jaar. Aan de hand van deze data en de eerder opgedane kennis en data ontwikkelen we indicatoren als een maat voor bodemvitaliteit. Deze zijn een aanvulling op de huidige indicatoren binnen de Open Bodem Index (OBI). Ze kunnen inzicht geven in nutriëntcycli, organische-stofafbraak en in de aanwezigheid van organismen die de bodemstructuur verbeteren. Door middel van deze indicatoren kan men in de toekomst eenvoudig en betaalbaar aan de slag met het monitoren van de bodemvitaliteit, zodat men maatregelen kan treffen die een stabiele en weerbare bodem tot stand brengen en besparingen opleveren op overbodige of abrupte behandelingen.

Mei 2022: eerste 18 sensoren monitoren droogte real-time

Op 6 percelen verspreid over Brabant, Gelderland en Overijssel zijn dit jaar bodemvochtsensoren geplaatst om de waterhuishouding op de percelen real-time te kunnen volgen. De inzet in deze fase van het project is om de betrouwbaarheid van deze goedkopere sensoren intensief te beproeven op een klein aantal percelen. Als ze goed presteren, willen we in de vervolgfase meerdere jaren gaan meten op meer percelen, gecombineerd met eDNA metingen en gangbare bodemanalyses.

Om de toepasbaarheid van de sensoren te onderzoeken, zijn ze geplaatst op drie bodemtypen: rivierklei (Gelderland), veen (Brabant) en dekzand (Overijssel). Per perceel staan 3 meetopstellingen met elk twee bodemvochtsensoren, een op 10 en een op 40cm diepte. Een belangrijke vraag die we nu willen beantwoorden is hoe sterk de variatie op één perceel is. Kunnen we straks met één sensor een nuttige uitspraak doen over een perceel, of zijn er meer nodig?

Enerzijds krijgt de gebruiker real-time data die hij kan gebruiken om direct maatregelen te nemen, zoals beregening. Anderzijds willen we uit data-analyse afleiden hoe goed verschillende bodems in staat zijn water vast te houden of juist te infiltreren gedurende cruciale perioden. De komende maanden worden daarvoor zeer interessant.

De meetopstelling in het veld bestaat uit een meetkast aan een paal 2 meter boven de grond, met een draad naar de sensoren in de bodem. Deze meetkast, ontwikkeld door het burgerwetenschapsinitiatief Meet Je Stad, verstuurt de data via radiogolven (LoRa) naar een ontvanger aangesloten op het open source The Things Network. Het mooie daarvan is dat iedereen er gebruik van kan maken en er ook ontvangers bij kan plaatsen. Zo groeit een netwerk met bijdragen van hobbyisten, bedrijven, instellingen en projecten, zonder dat daar een netwerkbeheerder aan te pas hoeft te komen.

Het is een flexibel systeem. De meetkast is ontworpen om veel verschillende sensoren gelijktijdig uit te kunnen lezen en is te programmeren met open source software. Voor Sensorisch Landschap zijn in eerste instantie bodemvochtsensoren en bodemtemperatuursensoren aangesloten. Bodemtemperatuur is initieel toegevoegd om de meting van bodemvocht te kunnen corrigeren. We kregen echter al snel input van betrokkenen, die zeiden dat het ook een waardevolle meting op zich kan zijn, bijvoorbeeld bij timing van bemesting in het voorjaar. In de toekomst hopen we ook andere betaalbare sensoren aan te sluiten. Zo onderzoeken we of het haalbaar is met goedkope CO₂ sensoren CO₂ fluxen van de bodem te kunnen meten.

We werken in dit project zoveel mogelijk open source. De gebruiker kan zelf kiezen of hij de data van de sensoren open wil delen. We zijn blij te zien dat de meerderheid van de gebruikers hiervoor kiest. Op sensoren.sensorischlandschap.nl zijn de data van de meetkasten in te zien en te downloaden.

Maart 2022: Groot enthousiasme op eerste ‘live’ gebruikersbijeenkomst

Op woensdag 16 maart was het zover: de eerste lijfelijke bijeenkomst voor deelnemers aan Sensorisch Landschap. Op de vergaderlocatie Nieuw Annaland en bij melkveehouderij Combee in Vught bleek uit het enthousiasme van de deelnemers wat hen verbindt: de wens om de bodemmaatregelen die zij nemen meetbaar te maken. Ze wilden liever vandaag dan morgen de aangeboden technieken inzetten om het effect van hun werk op bodemvitaliteit te meten. Dit enthousiasme geeft vertouwen dat we met Sensorisch Landschap op de goede weg zijn, maar het daagt ons ook uit om om steeds helder te blijven communiceren over waar we staan. Wat kunnen we straks al concreet bieden aan monitoring, en wat vergt meer onderzoek om praktisch toepasbaar te worden?

Maria Meijer van Datura trapte de dag af met een presentatie over de complexiteit van het bodemleven en eDNA analyse als methode om hier inzicht in te krijgen. Elk organisme, vertelde ze, laat DNA achter in zijn omgeving. Dit wordt eDNA genoemd, waarbij de ‘e’ staat voor environmental. Met eDNA analyse kunnen we in de bodem achtergelaten DNA verzamelen en ‘uitlezen’. Dat geeft informatie over de aanwezige organismen, van groot tot klein. In een handvol bodem kunnen al snel 5000 soorten zitten. Een goede selectie daarvan is essentieel: welke groepen organismen en welke van hun functies zijn het belangrijkst voor bodemgezondheid, en welke informatie willen de deelnemers graag hebben? Zij willen dat eDNA analyse hen helpt bepalen of ze al dan niet de goede kant op gaan en geen grote fouten maken. Ze willen niet overstelpt worden door een teveel aan informatie, bijvoorbeeld over alle soorten die in hun bodem voorkomen. De economische realiteit mag niet uit het oog verloren worden. Ze hadden ook veel vragen over het effect op de bodembiologie van beweiding, van berijden van percelen en van water-regulatie. Het advies is daarom deze informatie op te halen bij de deelnemers door middel van een enquête.

Hierna volgde een bezoek aan de nieuwe stal van melkveehouderij Combee. Bart en zijn vader Bas Combee zijn niet bang voor verandering. Toen vanwege het geurbeleid uitbreiden van de oude stal onmogelijk bleek, ontstond het plan voor een innovatieve, open stal, midden in het land. Na veel gesprekken met stakeholders en aanpassingen van de plannen, staan de koeien nu eindelijk in hun luchtige nieuwe onderkomen. Door de open wanden past de stal mooi in het landschap. Een buizenverwarmingsysteem moet het vee in de winter op temperatuur houden; hoe dat zich houdt als het echt koud wordt, moet blijken – dat hoort bij innoveren, zegt Bart. De vloer van de stal is zo ontworpen dat de urine direct wordt gescheiden van de vaste mest. Door de ligging midden in het weidegebied kunnen de koeien straks via de melkrobot zelf naar buiten lopen. Sensoren houden per koe bij hoeveel ze vreet en hoe vaak ze herkauwt. Voor de toekomst zijn nog veel meer plannen in de maak, zoals een vergaderlocatie bij de nieuwe stal, lokale verkoop en natuurlijk blijven innoveren om toekomstbestendig te kunnen boeren.

’s Middags gaf Paul Brouwer van De Baai een demonstratie van de meetopstelling, eerst in het veld en vervolgens in bovengenoemde stal, waar alle componenten stonden uitgestald. Op sensoren.sensorischlandschap.nl zijn data te downloaden die de gebruikers van de meetkasten beschikbaar hebben gesteld. De open source aanpak maakt het mogelijk dat deelnemers in de toekomst zelf meetkasten en sensoren bouwen en plaatsen, en het open netwerk kunnen versterken. Sommige deelnemers plugden bij wijze van spreken hun soldeerbouten al in het net, anderen zagen liever kant en klare oplossingen.
Voor de real time data van de bodemvocht- en bodemtemperatuursensoren zagen deelnemers toepassingen voor het bepalen van de inzet van beregening, drainage en timing van bemesting. Voor de toekomst is er behoefte aan metingen van broeikasgassen, ammonium, nitraat, grondwater, gewaskwaliteit (eiwit) en real time biologische metingen – waarbij we beseffen dat beschikbare technologie en betaalbaarheid nog een obstakel vormen voor routinematige inzet van veel van deze metingen.

U vindt de presentaties ook op de pagina Downloads van deze site.

Dank aan de Maatschappij van Welstand voor de uitstekende vergaderlocatie en aan Bart en Bas Combee voor de interessante inkijk op hun bedrijf.

14-10-2021 Workshop eDNA
Op 14 oktober zal Datura namens het Sensorisch Landschap project een workshop eDNA geven op Twente Ondersteboven. De workshop is van 15:15-16:00. Voor meer informatie een aanmelden zie http://twenteondersteboven.nl/