In een recente aflevering van de interessante podcast Voedselcast doet Soil4U’s Kien van Hövell tot Westerflier uit de doeken wanneer, waarom en hoe landgoed Grootstal een ‘proeftuin voor innovatie’ werd en wordt. Belangrijkste daarbij is misschien wel systeemdenken. Een landgoed met al zijn verschillende functies leent zich daarvoor natuurlijk al sinds mensenheugenis zeer goed; op Grootstal is er nog een tandje bijgezet met het werk aan meervoudige waardecreatie, waarbij alle onderdelen van het systeem elkaar verder helpen en de som meer is dan optelling van de delen. Een ander belangrijke pijler is flexibiliteit. De wereld verandert razendsnel en hoe minder een systeem in beton is gegoten, des te beter het zich aan nieuwe omstandigheden kan aanpassen. Geniet van deze beluisterwaardige aflevering van Voedselcast hier,  of op uw favoriete podcast-app.

Traditionele irrigatie komt op de Unesco lijst van immaterieel erfgoed! Op 6 december 2023 was het zover: de praktijk van traditionele irrigatie, voorgedragen door een multinationale coalitie van Europese landen, werd erkend als een belangrijke verworvenheid van  de mensheid. Het gaat om vormen van irrigatie die met zwaartekracht en simpele maar ingenieuze constructies water uit natuurlijke bronnen, waterlopen en gletsjers geleiden en sturen ten behoeve van natuur, landschap en landbouw. Er komt – soms eeuwenoude – kennis aan te pas. Ook samenwerking is onontbeerlijk, want het water moet eerlijk verdeeld worden onder de gebruikers, en de constructies moeten onderhouden worden. Het zijn, kortom, systemen die economische, ecologische, culturele en sociale waarden vertegenwoordigen en het verdienen in ere gehouden te worden. Waarom dat belangrijk is voor Soil4U? Landgoederen, gericht op behoud van erfgoed als ze zijn, hebben vaak restanten van of zelfs nog/weer werkende traditionele irrigatiesystemen. Een schitterend voorbeeld is het aan Soil4U deelnemende landgoed Het Lankheet. Uitgebreide informatie over de vloeiweiden en andere onderdelen van waterbeheer aldaar vindt u elders op deze site.

Onder de titel  Kostbare erfenis: een landgoed, schreef Fidessa van Rietschoten in het Financieel Dagblad van 11 oktober j.l. een boeiend artikel over jonge mensen – dertigers – die recent het beheer over het landgoed van hun ouders overnamen. Het gaat  gaat om Weldam in Twente, met 1700 ha een van de grootste landgoederen van Nederland, de Wiersse in Gelderland, met 305 ha ook geen kleintje, en het 31 ha grote Olmenhorst in Lisserbroek. De nieuwe beheerders hebben allemaal een loopbaan opgegeven om het erfgoed ‘ongeschonden en waar mogelijk verbeterd […] door [te] geven aan de volgende generatie’ zoals een van hen zegt. Het ambitieniveau is hoog. Zo wil Weldam educatie, economie en ecologie met elkaar in evenwicht brengen; is het op de Wiersse een uitdaging om de 16 hectare rijksmonumentale tuinen op een ecologisch verantwoorde manier te laten bloeien in tijden van klimaatverandering; en wil de Olmenhorst de zakelijke evenementenmarkt aanboren en tegelijk het landgoed op de kaart houden als groene oase van rust in de Randstad. Kleine marges, hoge onderhoudskosten, oprukkende verstedelijking, waterbeheer en contacten met overheid en lokale gemeenschap kosten hoofdbrekens. ‘Het […] mag niet ten koste gaan van mijn geluk,’ zegt een van de nieuwe beheerders. ‘Er zit simpelweg een limiet aan wat ik kan doen in één dag.’ Maar dat een nieuwe generatie er met volle kracht tegenaan gaat is een hoopvol perspectief. Lees hier het hele artikel.

De prestigieuze Wubbo Ockels Nova Zembla prijs gaat dit jaar naar Anne van Leeuwen en haar regeneratieve boerderij Bodemzicht, sinds 2019 een van de bedrijven die van landgoed Grootstal zo’n boeiend  ‘biologisch bedrijventerrein’ maakt. De prijs werd uitgereikt tijdens het Springtij Forum op Terschelling. De jury noemde Anne en Bodemzicht een lichtend voorbeeld voor iedereen die ernst wil maken met de transitie naar een agrarische praktijk zonder kunstmest, gif en uitstoot van stikstof en CO2. Hoe de praktijk van Bodemzicht eruit ziet leest u hier. Waarom Anne blij was met de prijs maar hem – tijdelijk – toch teruggaf, leest u hier.

Landgoed Grootstal is hot in de media, zo mogen we wel constateren. De ontwikkelingen op het landgoed kregen al een enthousiaste bespreking in de podcast Moestuinen met historische wortels en, in de slipstream daarvan, in het NPO radio 1 programma Goed Ingelichte Kring  (op ongeveer 0:30 in de uitzending). Op 2 september j.l. bejubelde ook de NRC op maar liefst twee pagina’s het ’toneel voor transitie en innovatie’ dat Grootstal is geworden. Het landgoed wordt beschreven als een broedplaats voor agrarische vernieuwing waar jonge ondernemers, wetenschappers en de landgoedeigenaar zich inzetten om voedsel te produceren op een kleinschalige, natuurvriendelijke manier en ondertussen de bodem niet uitputten maar verrijken. Een plek van verbinding waar de vroegere, naar binnen gekeerde gemeenschap van adel en pachters plaatsmaakt voor een nieuwe gemeenschap waar ook de wereld buiten het landgoed aan deelneemt middels pluk- en oogsttuinen, groente-abonnementen en educatieve activiteiten. De krant schetst het beeld van een vrolijke voorwaartse beweging, met als uitsmijter een uitspraak van schrijver, ondernemer en milieu-activist Paul Hawken. Gevraagd of biologische landbouw wel economische rendabel kan zijn, antwoordde hij: ‘Is het economisch rendabel om de aarde te vernietigen?’

Toekomst in beeld, zo heet de oproep die minister de Jonge begin 2023 ontving van een imposant aantal experts op het gebied van natuur, landbouw, steden- en waterbouw, landschapsinrichting en niet te vergeten het grote geld. In antwoord op de door de minister vorig jaar gelanceerde ‘grote verbouwing van Nederland’ die het land onder andere klimaatbestendig moet maken, 30 jaar gaat duren en miljarden zal kosten, vragen ze hem dringend gebruik te maken van de al aanwezige kennis en ontwerpkunde. Bundel en verbeeld de plannen, onderzoeken en initiatieven waarin die kennis en kunde zijn vastgelegd, vragen ze; maak ze toegankelijk om op die manier het openbaar bestuur een krachtige gereedschapskist te geven en de burger gelegenheid om mee te praten. Dat laatste is niet onbelangrijk, zei landschapsarchitect en medeondertekenaar Adriaan Geuze vorig jaar in de NRC in antwoord op de Jonge’s grootse plannen, want het gaat om enorme keuzes die democratisch geborgd horen te worden. Een ‘ondoorgrondelijke lobby van belangenorganisaties’, zo stelde hij, heeft bij ruimtelijke ordening een dikke vinger in de pap gekregen en is een gevaar voor het algemeen belang. ‘Nederland heeft de beste planningstraditie van de wereld. Maar op dit moment zitten we in een volstrekte impasse. Het gaat buitenparlementair, het is een democratisch tekort.’

Groen licht voor het Nationaal Strategisch Plan, waarmee het Nederlands landbouwbeleid onderdeel wordt van het Europese gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) maar dan met nationale doelen en accenten. In het GLB zien we een verschuiving van directe inkomenssteun aan agrariërs naar betalingen voor verduurzaming. In concreto: boeren krijgen premies voor het uitvoeren van diensten ten behoeve van het ecosysteem – iets waarvoor Soil4U al jaren pleit en mee experimenteert. Het GLB loopt van 2023 tot 2028, en heeft een totaalbudget van 270 miljard euro. Het goedgekeurde Nederlandse plan vertegenwoordigt 4 miljard, waarvan 1,4 miljard bestemd is voor milieu- en klimaatdoelstellingen, en 107 miljoen euro voor jonge boeren die een landbouwbedrijf willen beginnen of overnemen. Diensten ten behoeve van het ecosysteem omvatten een scala aan activiteiten zoals bodembeheer en het voorkomen van de uitspoeling van meststoffen en pesticiden, het beheren van houtwallen en kruidenrijke akkerranden, het telen van eitwitgewassen, en meedoen aan het agrarisch natuur- en landschapsbeheer dat leefgebieden onderhoudt voor voor specifieke planten- en diersoorten als boerenlandvogels. Wie zich erin wil verdiepen, kan deze website bezoeken.

Vijftien jaar geleden stonden in Landgoederenzone Baakse Beek, tussen Ruurlo en Wichmond, landgoedeigenaren, agrariërs en Waterschap Rijn en IJssel nog strak tegenover elkaar. Nu hebben ze dankzij soepele samenwerking de tweejaarlijkse Gelderse Prijs voor Ruimtelijke Kwaliteit 2022 gewonnen. Ze zorgden gezamenlijk voor een cultuuromslag die het niet alleen mogelijk maakte klimaatverandering het hoofd te bieden, maar ook de kwaliteit van het landschap te behouden en verbeteren en 30 hectare nieuwe natuur te realiseren. Water en bodem zijn leidend bij de herinrichting, waaronder maatregelen als wateropslag, beekherstel en aanplant van een waterbestendige vegetatie. ‘Een voorbeeld voor andere waterschappen, landgoederen en agrariërs’, zo prees de jury de prijswinnaar, die € 10.000 kreeg overhandigd.

Blij verrast zijn wij, podcastverslaafden, met de 10 podcasts over historische en moderne moestuinen bij kastelen, buitenplaatsen en landgoederen die de sKBL dit jaar uitbracht. Van een middeleeuwse kruidentuin tot de moderne zelfoogstmoestuin van Soil4U’s eigen landgoed Grootstal, alles komt aan bod. De luisteraar ontmoet gepassioneerde vrijwilligers, vakkundige tuinbazen en bevlogen eigenaren. Zij vertellen over vergeten groenten en kruiden, oude tuintechnieken, biodiversiteit en de moestuin als verbindende plek voor jong en oud. Het mooiste is natuurlijk om met de podcast in de oren de betreffende tuin te bezoeken. U vindt de serie op www.skbl.nl/moestuinen-op-kbl/
Op deze site ook aanvullende info, andere bezoektips en een overzicht van toegankelijke historische moestuinen bij kastelen en buitenplaatsen.

Wormen, pissebedden, schimmels, bacteriën – allemaal buitengewoon nuttige levensvormen die zich in onze bodem ophouden. Als die bodem gezond is tenminste. Het project Sensorisch Landschap (klik hier voor meer info) ontwikkelt met behulp van snelle en relatief goedkope eDNA-analyse indicatoren die het bodemleven op een specifieke plek in kaart brengen, als aanvulling op louter fysische en chemische indicatoren. Daarnaast ontwikkelde het project ook een Do It Yourself instrument om bodemvocht te meten. Over het waarom, wat, waar  en hoe van Sensorisch Landschap staat nu een prettig leesbaar en zeer informatief artikel in De Landeigenaar van juni 2022. Lees het hier.

Soil4U’s kakelverse bodemstrip van de hand van illustrator en kunstenaar Benjamin Brinckmann vertelt in een notendop met welke bodemproblemen grondeigenaren tegenwoordig te kampen hebben. Een boer en een landgoedeigenaar kruisen de degens, en op het eind komt het misschien toch nog goed … Klik hier voor meer informatie en de volledige strip.

Boeren met toekomst, een thema dat veel mensen aan het hart gaat. Goed idee dus van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) om de regering hierover van advies te dienen. Op 9 maart j.l. vond over het uitgebrachte advies een discussie plaats met bestuurders, ketenpartners en boeren. In een koeienstal, wat de grap uitlokte dat er in ieder geval klapvee was. Het advies stelt dat de regering boeren lange-termijn duidelijkheid moet bieden, willen zij kunnen innoveren en investeren binnen duurzaamheidsgrenzen. Een veelbelovend middel hiervoor is certificering. Dat kan overzicht en samenhang scheppen in de vele publieke en private eisen, en de handhavingslast verminderen. Dan moet het certificeringsproces wel de ruimte scheppen voor differentiatie al naar gelang bedrijf en gebied. Boeren moeten keuzes kunnen maken en afgerekend worden op het eindresultaat. Dat lijkt erg op de ontwikkeling die op landgoed Vilsteren in gang is gezet met het toekomstbestendige pachtcontract! U kunt de discussie in de koeienstal nakijken: https://bit.ly/369zDTX.

Voor het eerst is een natuurinclusief Nederland gekwantificeerd. Een mijlpaal – vooralsnog in theorie, maar als streefdoel is de inhoud van het rapport Natuurverkenning 2050 – Scenario Natuurinclusief belangrijk. Hierin rekenen het Planbureau voor de Leefomgeving en de Wageningse Universiteit ons voor dat een natuurinclusieve inrichting van Nederland een grote bijdrage kan leveren aan urgente opgaven als klimaatadaptatie, waterkwaliteit en biodiversiteitsherstel. We lezen hoe een natuurinclusief Nederland eruit ziet in 2050, en wat dat betekent voor de ecosysteemdiensten – de naam die we hebben gegeven aan de rijkdommen die de natuur ons biedt zoals koeling, luchtzuivering en waterberging.
De transitie gaat niet vanzelf. Noodzakelijke veranderingen zijn onder andere nieuwe verdienmodellen en een gestructureerde aanpak van het gedrag van burgers. Vooral de landbouw moet op de schop. Er is geen ontkomen aan: we moeten van dierlijke naar plantaardige productiesystemen, een extensieve veeteelt ontwikkelen, en de landbouw aanpassen aan natuurlijke processen in plaats van andersom. Zie hier het volledige rapport.

‘Zombiegrond’, noemde hoogleraar dierecologie Henk Siepel de landbouwgrond in Nederland, een paar jaar geleden. Dat liet melkveehouder Pieter Brouwer uit Tonden niet op zich zitten: onderzoek moest er komen! Dat kwam er, in een voorbeeldige samenwerking van Siepel, Natuurmonumenten, het Louis Bolkinstituut en tien melkveehouders waaronder Brouwer, die percelen ter beschikking stelden. Het onderzoek, ‘Bodemleven in de toplaag’ focust op de aanwezigheid van springstaarten en mijten in landbouwgrasland enerzijds, in natuurlijk beheerd grasland op voormalige landbouwgrond anderzijds. Het bevat enkele verrassende conclusies – zoals het feit dat de verschillen op de onderzochte thema’s niet zo groot zijn – en nuttige aanbevelingen. Het is hoopvol te zien dat boeren, boswachters en wetenschappers elkaar niet naar het leven hoeven te staan, en samen op zoek gaan naar door feiten ondersteunde handelingsperspectieven voor de landbouw in Nederland.

Oktober j.l. bezocht het ministerie van LNV landgoed Grootstal, waar de fine fleur van Nederlands pioniers van regeneratief boeren uit de doeken deed wat dat nu precies is. Het heeft alles te maken, vertelden zij de geïnteresseerde regeringsvertegenwoordigers, met bodemverrijking en met winst die niet alleen ecologisch maar ook sociaal en economisch is. Op Grootstal laten Anne van Leeuwen en Ricardo Cano Mateo een dergelijke boerderij groeien met onder andere kipmobielen, een no-dig groentetuin en permacultuurprincipes. De praktijk van regeneratief boeren groeit en is niet meer weg te denken uit het agrarische landschap van de toekomst. Lees meer

Particuliere grondbezitters en boeren in Noord-Brabant  investeren samen in nieuwe natuur. Begin oktober spraken de voorzitters van BPG Vereniging landelijk Brabant en de Zuidelijke Land- en Tuinbouw Organisatie ZLTO de intentie uit gezamenlijk te zorgen voor 4000 hectare nieuwe natuur in Noord-Brabant. De organisaties willen aanjager zijn, de particuliere grondeigenaren zullen het moeten doen; daarom roepen de voorzitters de leden van hun vereniging op ‘ambities te ontwikkelen én kenbaar te maken, zodat we samen ons Brabantse buitengebied kunnen behouden en versterken.’ Het Groen Ontwikkelfonds Brabant is blij met de intentieverklaring en wil liefst vandaag beginnen met de uitvoering. Lees meer.

Op 3 oktober ging collectief de Kop van Malden van start op landgoed Grootstal. Negen agrarische bedrijfjes tussen Nijmegen en Malden bundelen hun krachten op basis van niet alleen geografische, maar ook inhoudelijke nabijheid: de liefde voor bodemleven en biodiversiteit. Maar liefst twee wethouders, uit Heumen en Nijmegen, betuigden hun steun aan het initiatief; er waren rondleidingen, lezingen, een presentatie van de nieuwe, 43 km lange fietsroute ‘Eetbaar Nijmegen’ waarop onderweg via QR-codes de verhalen achter ‘eetbare landschappen’ te horen zijn, en niet te vergeten een proeverij van kastanje-ijs. Spoiler: lekker! Meer info hier.

Het meerjarig gebiedsproces op landgoed Vilsteren is in september 2021 succesvol afgerond. Het landgoed heeft in samenwerking met de pachtboeren en vele andere gebiedspartijen grote stappen gezet naar een duurzame, natuurinclusieve landbouw. Betaling voor ecodiensten, een revolutionair nieuw pachtcontract, een voedselbos – dit en nog veel meer vindt u in de eindrapportage en in de verkorte publieksversie daarvan. Landgoed Vilsteren is ondertussen hard bezig met vervolgstappen, op weg naar een ecologisch, sociaaleconomisch en cultuurhistorisch verantwoorde toekomst.

Landgoed Het Lankheet is genomineerd voor het Zonnetje, de jaarlijkse prijs van het nationale Deltaprogramma voor waterprojecten die Nederland weerbaar maken tegen de klimaatcrisis met zijn overstromingen en droogte. Het Lankheet verdiende de nominatie met een samenhangend geheel van watermaatregelen die het landgoed klimaatrobuust maken, de bodem verbeteren en uitstraling hebben naar de wijde omgeving. Hier vindt u een filmpje dat menig grondeigenaar en -beheerder zal doen watertanden. Nog meer informatie: Het landschap van Het Lankheet.

Landgoed Bingerden heeft een melktap! Astrid en Wilbert van der Cruijsen van biologische boerderij de Klaver op het landgoed besloten in augustus hun heerlijke, kruidige melk direct aan de consument aan te bieden en openden een melktap waar men dagelijks van 8:00 – 21:00 uur terecht kan. Vanaf dag één is de animo groot. ‘Het is echt een verschil met wat je in de supermarkt koopt,’ zei een klant, ‘ik vind deze melk lekkerder dan wijn!’ De band met consumenten groeit snel, ze blijven terugkomen en sommigen schrijven zich ook in voor de vleespakketten die de bioboer een paar keer per jaar aanbiedt. Zo helpen de producten elkaar vooruit, en is het landgoed weer een stap verder in de richting van een lokaal gegronde, gezonde voedselproductie. www.deklaver.com.

De Samen voor Grond-estafette – zie ook hieronder – dendert voort: na 21 ouders in maart en 21 grootouders in juni vroegen op 21 september, de eerste herfstdag, 21 jonge boeren en boerinnen aandacht van politiek en bedrijfsleven. Inmiddels tekende al 340 organisaties, een aantal politici en drieduizend burgers het “Samen voor Grond” Manifest, dat pleit voor een toekomst met een vitale bodem, biodiversiteit en gezond voedsel. In oktober richt de organisatie de pijlen op politiek Den Haag, en op 21 december, als de winter begint, volgt een afrondende actie. Hier een inspirerend filmpje.

Meer Bomen Nu begon 13 jaar geleden met het uitspitten van ongewenste zaailingen van bomen en struiken, om die te herplanten waar ze wél welkom waren. ‘Leuk om te doen, we laten mooier bos achter en leveren een bijdrage aan biodiversiteit en CO2 opslag’, staat op de site meerbomen.nu. In 2020 raakte de actie via een partnerschap met Urgenda in een stroomversnelling; binnen 3 weken kregen 50.000 zaailingen een plek bij boeren van Caring Farmers. Meer Bomen Nu werkt inmiddels samen met tientallen gemeenten, andere groene clubs en professionals die advies geven over de juiste planten, oogst- en plantmethodes. Zaailingen die niet meteen geherhuisvest kunnen worden, worden ‘ingekuild’ in zogenaamde bomenhubs: dicht op elkaar met de wortels onder de grond. Maar veel kans om te luieren krijgen ze niet: een oproep in juli 2021 voor een nieuwe ronde herplantingen bracht in 4 dagen tijd aanvragen voor 1 miljoen zaailingen. Aanvragen is daarom tijdelijk niet mogelijk. Wel kunnen terreinbeheerders hun landgoederen, natuurgebieden, parken en tuinen aanmelden als oogstlocaties. Er is een voorkeur voor soorten die bijdragen aan de biodiversiteit. Dus als een bepaalde soort uw terrein overheerst, of uw bos door nalatig onderhoud dichtgroeit of er gewoon veel zaailingen zijn: meldt u aan op meerbomen.nu.

Samen voor Grond, een samenscholing van 221! organisaties (waaronder natuurlijk Soil4U, Urgenda, Aardpeer, Decade of Action, Caring Farmers, Climate Cleanup, Wij.land, Herenboeren, Jonge Klimaatbeweging, Grootouders voor het Klimaat) die ijveren voor een gezonde bodem, organiseerde op Boerderij Bodemzicht op de langste dag een van haar creatieve seizoensmanifestaties: 21 grootouders en 21 kleinkinderen luidden op 21 juni de noodklok over een bodem die ons niet langer kan onderhouden als we op de gangbare voet doorgaan. Het Manifest Samen voor Grond werd op 21 maart al aangeboden aan alle kamerfracties, op 1 juli krijgen politieke landbouwleiders bezoek van de grootouders – waaronder Herman Wijffels, voormalig SER-voorzitter – die hen vragen om ondersteuning. De boodschap aan de overheid: maak beleid dat zorgt voor betaalbare toegang tot grond voor boeren en voedselgemeenschappen, nu en in de toekomst; een beleid dat intensivering en schaalvergroting onnodig maakt.

In tijdschrift De Landeigenaar van juni 2021 bewijst Soil4U een echt praktijkplatform te zijn geworden. In een artikel over het landgoedmodel als proeftuin voor gebiedsgericht en duurzaam werken zetten we 10 instrumenten in de vitrine, ontwikkeld door en met Soil4U. Met deze instrumenten – deels permanent in ontwikkeling – kunnen landeigenaren aan de slag die zich willen inzetten voor de transities in het buitengebied die nodig zijn geworden door onder andere de klimaatcrisis en de toenemende agrarische problematiek. We noemen er hier een paar: het toekomstbestendige pachtcontracht; het voedsellandschap; en de betaling van ecosysteemdiensten aan boeren. Lees hier het volledige artikel. Lukt het niet de 10 instrumenten te bekijken via de QR-code in het artikel, dan kan dat ook hier.

Financiële beloning voor agrarische duurzaamheidsprestaties is een nieuw instrument om kringlooplandbouw dichterbij te brengen. Landgoed Vilsteren pioniert ermee, en op 9 juni jl. kregen boeren op en rondom Vilsteren deze prestatiebeloning voor het eerst, uit handen van landbouwgedeputeerde Gert Harm ten Bolscher. In tijdschrift Vee en Gewas zegt Daan Heurkens van adviesbureau Boerenverstand dat het experiment begeleidt: “Waar de boer eerst voornamelijk gestimuleerd en beloond werd om ons van goedkoop voedsel te voorzien, vragen we tegenwoordig ook resultaat op de duurzaamheidsdoelen.” Men werkt met een set kritische prestatie-indicatoren (kpi’s) waaruit boeren zelf kunnen kiezen, wat hen ruimte geeft. Al naar gelang bedrijf en omstandigheden kan een boer zich richten op bijvoorbeeld minder stikstof, minder CO2-uitstoot, op bodemleven, schoon water en biodiversiteit. Of op alles tegelijk, natuurlijk.
Vilsteren is hiermee een van de proefgebieden voor het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, dat eind 2021 een complete lijst kpi’s wil presenteren.

Op het Bodem Breed Symposium bespreken professionals en andere geïnteresseerden jaarlijks hun inzichten en bevindingen met betrekking tot de bodem, leggen ze nieuwe en verstevigen oude contacten. Dit jaar vindt het om de bekende reden plaats op een digitaal platform, begin juni (zie agenda). Bodembiologie, waterbeheer, meten van bodemkwaliteit, geothermie, warmte-koude opslag, verontreiniging, stad en platteland, gebiedsbenadering – de bodem wordt werkelijk vanuit alle invalshoeken benaderd. Men kan volgens eigen behoefte door het programma slalommen, videobellen en chatten met andere deelnemers, sprekers en sessieleiders, en als organisatie een eigen kraam beheren. Voor aanmelden, kosten, programma en installeren van eigen kraam: www.bodembreedsymposium.nl

Water is het thema van van de Dag van het Kasteel (24 mei) en dat is niet toevallig. In 2018, de eerste van drie droge zomers, meldde 80% van landgoed- en kasteeleigenaren droogteschade aan bos, park of tuin. Rododendrons lieten massaal het hoofd hangen, buxushagen verdorden en ook landbouwgronden leden onder watergebrek. Voorlopige conclusie van momenteel lopend onderzoek luidt: ‘Het groene erfgoed in ons land staat er relatief slecht voor.’ De droge golf heet het essay dat journalist Mattijs Smit voor deze themadag schreef. Hij noemt 3 problemen: water valt steeds minder verspreid door het jaar, we voeren het te snel af en onttrekken teveel grondwater. Er zijn mooie plaatselijke initiatieven – zie daarvoor bijvoorbeeld het kort-maar-krachtige filmpje over water op landgoed Vilsteren – maar de ruimtelijke ordening van Nederland is te versnipperd om de droogte werkelijk het hoofd te kunnen bieden. Oplossingen? Natuur, landbouw en wonen moeten meer in hun samenhang worden gezien en beheerd – net als van oudsher op landgoederen. Een nationaal milieu- en klimaatbeleid zou plaatselijke initiatieven moeten verbinden en ondersteunen. De landbouw moet het streven naar maximale opbrengsten loslaten. En landgoedeigenaren zouden er goed aan doen te innoveren, want klimaatverandering gaat niet verdwijnen. Lees meer op https://dagvanhetkasteel.nl/, luister en praat mee op het symposium Wat? Water! op 27 mei.

Klimaatkansen voor landgoederen, een lezenswaardig artikel van historisch geograaf Hans Renes in het aprilnummer van tijdschrift Het Buiten, constateert dat erfgoedbeheer al een tijdje niet meer louter conserveren van een verleden is. Met name in de opgaven die voortvloeien uit klimaatverandering kunnen landgoederen een actieve bijdrage leveren op verschillende thema’s. Daarbij komen oude beheervormen soms goed van pas, zoals een aan de lokale situatie aangepast systeem dat water zowel kan vasthouden als kwijtraken. Of zoals bomenlanen, hakhout in loofbossen en zorg voor het landschap. ‘Particulieren en grote terreinbeheerders hebben de laatste jaren op hun landgoederen grote stappen gezet,’ schrijft Renes. Het volledige artikel leest u hier.

De Transitiecoalitie Voedsel is een samenwerkingsverband van Nederlandse koplopers in de wereld van landbouw, voedsel, natuur en gezondheid. Soil4U heeft zich daar, samen met de FPG, bij aangesloten. De coalitie werkt aan nieuwe oplossingen voor het huidige landbouw- en voedselsysteem dat ecologisch, sociaal en economisch steeds meer vastloopt. De situatie is urgent en het spel groener spelen is niet de oplossing. Meer weten? Kijk op https://transitiecoalitievoedsel.nl.

De Bossenstrategie die demissionair minister Schouten eind 2020 onthulde is goed nieuws: als onderdeel van het klimaatakkoord gaan rijk en provincies in 10 jaar 10% bos bijplanten. 150 Miljoen nieuwe bomen, op weg naar in totaal 400.00 ha Nederlands bos. Hard nodig, want na Malta en IJsland bungelen we in Europa qua bos op de derde plaats van onder. Maar Zembla, van nature wantrouwig onderzoeksprogramma, vertrouwde het niet helemaal en ging op onderzoek. Het ontdekte dat een deel van het nieuwe bos al ‘bestond’ als beloofde maar nog niet gerealiseerde compensatienatuur. Zembla maakte ook een rekensommetje: de benodigde aankoop van 37.000 ha grond voor nieuw bos kost, tegen het gangbare tarief van € 80.000 per hectare, 3 miljard Euro. Soil4U brengt bij de toekomstige minister graag onder de aandacht dat het Manifest Klimaatrobuuste Landgoederen, ondertekend door 140 particuliere grondeigenaren (samen goed voor 150.000 ha), de intentie uitspreekt om, gefaciliteerd door de overheid, op landgoederen bos aan te planten. Scheelt toch al gauw een paar Euro.

Bezoek van minister Schouten op landgoed Vilsteren! “Wat Soil4U al een hele tijd wilde, viel ineens op mijn dak,” vertelt Liesbeth Cremers. “Op 15 maart kwam minister Carola Schouten langs. Een verkiezingsidee van de ChristenUnie, om de regio in staat te stellen de minister een boodschap mee te geven voor Den Haag. Het was een hartverwarmende ervaring! Aan de hand van een powerpoint en ons Manifest Klimaatbewuste Landgoederen heb ik over al onze belangrijke, actuele programmapunten kunnen vertellen: gebiedsgericht werken, de rol van landgoederen in de transitie van het buitengebied, betaalde ecodiensten als onderdeel van het boereninkomen. Onze ideeën leken in goede aarde te vallen. De minister had veel aandacht voor de inzet van landgoedeigenaren en -boeren bij gebiedsgericht werken en circulaire landbouw. Het Manifest nam ze graag mee naar Den Haag. Ze bleef bijna 2 uur, dubbel zo lang als aangekondigd, plantte ook nog twee ‘bomen van hoop’ en wil in de zomer hier langs komen fietsen om te zien hoe het met ze gaat.”Of de geplante zaadjes na de verkiezingen zullen uitgroeien tot een bloeiend bos moeten we natuurlijk afwachten. “Ze kon nu geen toezeggingen doen,” zegt Liesbeth Cremers, “maar ze staat zeker open voor verder contact.” Niet onbelangrijk: ook de aanwezige voorzitter van het programma Ruimte voor Vecht en de CU-vertegenwoordiger van Provinciale Staten betoonden zich gecharmeerd van het Soil4U gedachtengoed, en 2 lokale radio- en tv-zenders willen over de materie meer items gaan maken. Heel bemoedigend, want hoe meer rumoer in de regio, hoe meer het rijk de oren moet spitsen. Kijk hier naar een filmpje over het bezoek.

Aan de slag met het Landgoedmodel! luidt de titel van een brochure die de FPG onlangs uitbracht. We lezen over het al eeuwenoude maar juist nu ook hyperactuele landgoedmodel, over de praktische en verbindende kanten ervan, over de bijdragen die het kan leveren aan duurzaamheid en landschappelijke schoonheid zonder rentabiliteit uit het oog te verliezen – dat alles helder en uitnodigend verwoord. Een aanrader, niet alleen voor particuliere grondbezitters, maar juist ook voor iedereen die in de weer is met gebiedsopgaven in het kader van de nieuwe Omgevingswet en de Sustainable Development Goals van de VN.

De prijsuitreiking van de Gelderse Prijs voor Ruimtelijke Kwaliteit op 18 december stelde op landgoed Grootstal de zenuwen behoorlijk op de proef: het masterplan Gebiedslabel Vitamine G+ stond op de shortlist en bleek in de voorafgaande dagen het op één na hoogste aantal views te hebben van alle inzendingen. Gebiedslabel Vitamine G+ (zie hier de publieksversie) staat voor groen, gezond en gezamenlijk en draagt de belofte in zich van opschaling naar 70 hectare aan de zuidrand van Nijmegen. Het is een ontwerp voor duurzame stadslandbouw in een aantrekkelijk landschap, voedselproductie dichtbij de consument, kleinschalig ondernemerschap en een bijdrage aan de maatschappelijke duurzaamheidsopgave. Kien van Hövell en haar gebiedspartners op Grootstal waren al dik tevreden met shortlist en views, maar de kurk ging van de fles toen het plan zowel door jury als publiek met een finaleplaats werd beloond en dus in de top eindigde – evenals overigens het plan van de zeer gewaardeerde samenwerkingspartner voedselbos Ketelbroek. Reden om het nieuwe jaar met vertrouwen in te gaan!

Tijdens het Festival Follow UP op 25 november, eindfestival van het Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond, is de TerrAgenda 2020-2030 gepresenteerd met het daarbij behorende Levende Actieprogramma, dat jaarlijks wordt vernieuwd. De Terragenda, een initiatief van Bewust Bodemgebruik met Rijkswaterstaat, Het Groene Brein en (W)aardewoord, is een maatschappelijke bodemagenda, opgesteld door 60 experts uit wetenschap, bedrijfsleven, overheid en maatschappelijke organisaties. Op het Festival – een online kunststukje met een kennismarkt, plenaire sessies, een serie workshops en een borrel na – keek men terug op 10 jaar samenwerken aan bodem en ondergrond, en vooruit naar nieuwe samenwerkingen. Het Soil4U landgoedmodel kreeg veel aandacht, en de workshop van Soil4U, waarin Kien van Hövell een vurig pleidooi hield voor een bodemaanpak gefocust op meervoudige waarde, werd door de aanwezigen als inspirerend ervaren. Er werd zelfs een nieuwe slogan geboren: Soil4U, good for you!

In de media: tijdschrift Landschap nr. 4, helemaal gewijd aan bodem, brengt een interview met Kien van Hövell van landgoed Grootstal waarin zij krachtig verwoordt waarom in ons landje dat minimaal drie keer zijn oppervlak nodig heeft om alle maatschappelijke opgaven te vervullen, het onontkoombaar is dat kostbare stukje grond te gebruiken op een manier die meervoudige waardeschepping mogelijk maakt. Op Grootstal voeren diverse zelfstandige ondernemingen in samenwerking hun werkzaamheden zodanig uit dat ze vele doelen tegelijk dienen. “We combineren ruimtelijke kwaliteit met economisch, ecologisch en sociaal ontwerp. Dat is de kern van het landgoedmodel: samen meer dan de som der delen.”

Landschapsarchitect Jannemarie de Jonge wordt Rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving. Soil4U is enthousiast over deze benoeming, we werken al geruime tijd vruchtbaar samen met bureau Wing waartoe de nieuwe Rijksadviseur behoort. Zij kent niet alleen het landgoedmodel als haar broekzak, ze draagt het ook een warm hart toe. Het College van Rijksadviseurs – dat bestaat uit een Rijksbouwmeester en twee Rijksadviseurs voor de fysieke leefomgeving – adviseert het Rijk gevraagd en ongevraagd over ruimtelijke vraagstukken in de leefomgeving. De nieuwe adviseurs zijn benoemd voor vier jaar en beginnen op 1 december.

Vanaf 18-11-2020 vindt de Nationale Landgoederen Boomplantactie plaats, onder de vleugels van Soil4U, de Bosgroep en de Federatie Particulier Grondbezit. De actie vloeit voort uit het eind vorig jaar door ruim 100 landgoedeigenaren ondertekende Manifest Klimaatrobuuste Landgoederen. We roepen alle eigenaren van landgoederen en particuliere bossen op om dit jaar, samen met alle liefhebbers van het landschap in hun omgeving, bomen te planten op hun grond. We verwelkomen foto’s van verse boompjes en planters, graag vergezeld van informatie over plaats, boomsoorten en aantallen. Opsturen naar info@soil4u.nl. Kijk hier voor de eerste resultaten!

Het oktobernummer van het tijdschrift Bodem (nr. 5) brengt een boeiend artikel van vijf Soil4U medewerkers over het gebiedsproces op landgoed Vilsteren. Het bevat waardevolle lessen voor landgoedeigenaren en andere belangstellenden over bodemverbetering op landgoederen door middel van omschakeling naar een natuurinclusieve kringlooplandbouw, en over manieren om pachters hierin mee te nemen. U vindt het artikel hier.

Panorama Vechtdal. Op de meeting ‘Toekomst van het Vechtdal’ hield Berno Strootman, Rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving, een energiek verhaal (hier op film, hier in sheets, hier een verslag van de bijeenkomst) gebaseerd op Panorama Nederland. Hij noemde vier opgaven voor de komende 20 jaar: energietransitie, woningbouw, klimaatadaptatie en kringlooplandbouw (saillant detail: geen zonneweiden op landbouwgrond en Natura 2000-gebieden!). Solidariteit is essentieel: tussen rijk en arm, jong en oud, laag en hoog Nederland en internationaal. Strootman pleit voor een vervlechting van rentmeester- en koopmanschap, en schetste zes handelingsperspectieven. Gezien het enthousiasme van de (online) aanwezigen behoort een ‘Panorama Vechtdal’ tot de mogelijkheden. De meeting vond plaats op 6 oktober 2020 en was georganiseerd door Landgoed Vilsteren samen met Plaatselijk Belang Vilsteren en gemeente Ommen.

Het Pact van Twickel – klinkt als een kinderboek, maar het is een grootscheepse renovatie van het Twentse landgoed Twickel. In 1998 begon men eraan, in 2009 sloot men het Pact, nu is het vrijwel af met de verwijdering van een rondweglus die als een kloppende zweer in het landschap lag. “Een prachtig voorbeeld van wat je met een gebiedsgerichte aanpak kunt bereiken”, zegt landschapsarchitect Berno Strootman in dagblad Tubantia van 7 oktober. Natuur, landbouw, infrastructuur, recreatie en waterbeheer: alles ging op de schop. “Denken in eeuwen, goed rentmeesterschap maar tegelijk ook koopmanschap: dat is de manier om een oud landschap te bewaren en levend te houden.”

Op Grootstal is begin 2020 de experimentele boerderij Bodemzicht uit de grond geschoten. Boer Ricardo Cano Mateo en boerin/coördinator leerplek Anne van Leeuwen combineren permacultuur met lean management uit de autoindustrie, ze hebben een directe relatie met hun afnemers en hun boerderij van de toekomst omvat een no-dig groentetuin, een bosweide met voedelbos, lease-ossen en kipmobielen, en vijvers voor waterbeheer en biodiversiteit. Nog niet alles is uiteraard gerealiseerd, maar bodem en biodiversiteit zijn er nu al zichtbaar op vooruitgegaan. Nieuwsgierig geworden? Kijk en lees!

De inwerkingtreding van de Omgevingswet, die een verregaande vereenvoudiging tot stand moet brengen in het woud van wetten en regels op het gebied van de leefomgeving, is door de coronacrisis opnieuw uitgesteld. Deze keer tot 1 januari 2022. Extra ruimte voor landgoedeigenaren en andere particuliere grondbezitters, die zich nu beter kunnen voorbereiden op de veranderingen die de Omgevingswet gaat brengen.