Landgoed Vilsteren experimenteert sinds kort met een revolutionair pachtcontracht, ontworpen om in dialoog met pachters te werken aan bodemverbetering. De overeenkomst moet de pachter langetermijnzekerheid bieden, anderzijds verduurzaming stimuleren. Maatwerk en flexibiliteit zijn belangrijk. Grond wordt verpacht voor minimaal 12 jaar, op voorwaarden die een transitie mogelijk maken naar natuurinclusieve landbouw. Ze zijn vervat in 14 criteria, bijvoorbeeld per 10 koeien minimaal 1 hectare voor weidegang; niet-kerende grondbewerking; geen kunstmestgebruik; aanplant van minimaal 50 bomen en struiken; minimaal 65 % eiwit van eigen land; stikstofoverschot minder dan 150 kilo/ha, en het volgen van cursussen duurzame landbouw. Voldoen aan een criterium levert punten op, als de boer na 12 jaar minimaal 51 % van het totaal heeft behaald, wordt het contract verlengd. De Grondkamer keurde het pachtcontract zonder slag of stoot goed.

Net als het nieuwe pachtcontract, zou het betalen van ecosysteemdiensten aan boeren wel eens kunnen bijdragen aan een doorbraak voor de landbouwtransitie. Landgoed Vilsteren heeft in samenwerking met Frank Verhoeven van bureau Boerenverstand en gesubsidieerd door de provincie Overijssel hiermee een begin gemaakt: boeren worden betaald voor prestaties op het gebied van stikstofreductie en klimaatadaptatie. De gedachte erachter is simpel: als boeren de maatschappij een dienst bewijzen en daardoor productieverlies lijden, worden ze gecompenseerd. ‘Dit moet het nieuwe normaal worden’, zegt Eric Brinckmann, rentmeester van landgoed Het Lankheet, ‘en liefst niet afhankelijk van projectsubsidies want die kunnen worden stopgezet. Transitie is geen sprint maar een marathon. Het ligt voor de hand om te kijken naar fondsen voor klimaatadaptatie en bodemverbetering, misschien ook naar het geld bestemd voor uitkoop van agrarische bedrijven.’
De pachtboeren zijn enthousiast, en ook boeren van buiten landgoed Vilsteren doen mee.

Uitdroging, overstromingen – door schade en schande komen we erachter dat aanpassing aan natuurlijke ecosystemen op den duur beter werkt dan beheersing tot op het gaatje. We kunnen wat dat betreft veel leren van het verleden, iets wat op landgoed Het Lankheet resulteerde in herstel van middeleeuwse vloeivelden. In vroeger eeuwen werd kalk- en mineralenrijk kwelwater van plaatselijke beken gebruikt om graslanden te bevloeien en bemesten, het hield ook het gras vorstvrij. In de twintigste eeuw verdreef kunstmest dit gratis bodemverrijkingssysteem, en voortaan werd water weggepompt om de kunstmest niet weg te spoelen. Het landschap verdroogde, natuur verdween, en zonder opvang voor een periodiek teveel aan water ontstonden overstromingen.
In 1999 is een deel van het Lankheetse vloeiveldensysteem hersteld. Enerzijds voor verdrogingsbestrijding, natuurherstel en waterberging, anderzijds om wandelaars te laten genieten van dit bijzondere erfgoed. De vloeivelden zijn uitgebouwd tot een Waterpark waaraan zuiverende rietvelden, een omgeleide beek en landschapskunstenaars een bijdrage leveren. Als bonus ontstonden ook nog werkervaringsplaatsen voor jongeren. Met de integratie van ecologische, cultuurhistorische, economische en sociale aspecten belichamen de vloeivelden op een geheel eigen manier het Soil4U gedachtegoed. Neem een kijkje.

Sommige landgoederen zijn een landhuis met een beetje grond, andere bestaan uit vele hectares landbouw- en natuurgrond. Sommige zijn al vele generaties familiebezit, andere eigendom van terreinbeherende organisaties als Staatsbosbeheer. In het kader van de Green Deal heeft een initiatiefgroep Wageningen Universiteit gevraagd een praktisch, flexibel en transparant instrument te ontwikkelen dat helpt bij het duiden van eigen landgoedwaarden, en deze visualiseert in hun samenhang. WUR PPO, Praedium en adviesbureau Wing hebben twee instrumenten gemaakt waarvan er een is doorontwikkeld tot het online instrument het Landgoedvenster. Men vult een lijst vragen op acht onderdelen: beleving ruimtelijke kwaliteit, natuur, kringlopen, economie, ondernemerschap, gastvrijheid, verbondenheid en gemeenschap, en cultuur. De resultaten worden weergeven in een cirkeldiagram (te downloaden als pdf) en geven inzicht in de specifieke landgoedkwaliteiten.
Het instrument heeft meerwaarde als men het met andere betrokkenen invult en bespreekt, bijvoorbeeld tijdens masterclasses. Men krijgt inzicht in kansen en uitdagingen voor het onderhavige landgoed, en het ingevulde instrument gebruiken in gesprekken met bijvoorbeeld overheden. Wilt u ermee aan de slag? Kijk op hetlandgoedbedrijf.nl/landgoedvenster

Landeigenaren willen steeds vaker beheermaatregelen nemen om de bodemvitaliteit te verbeteren. Eenvoudig te interpreteren kwaliteitsindicatoren kunnen helpen om het effect van beheermaatregelen te monitoren. Bestaande bodemanalyses als de Open Bodem Index (OBI) richten zich voornamelijk op de chemische samenstelling en het organische-stofgehalte van de bodem, ze meten niet het bodemleven, de bodembiologie, die minstens zo belangrijk is voor vochthuishouding en vruchtbaarheid – en bovendien gratis! In het project Sensorisch landschap onderzoeken we op 130 percelen in provincies Brabant, Gelderland en Overijssel, met meerjarige metingen op 10 percelen per provincie, of we met nieuwe technieken juist dat bodemleven kunnen monitoren. De focus ligt op het toepassen van eDNA analyse en goedkope bodemvochtsensoren. eDNA analyse geeft een beeld van de verhoudingen tussen bacterie- en schimmelgemeenschappen en grotere organismen, waaronder nematoden en wormen. Bodemvocht is een belangrijke indicator van het functioneren van dit complexe leven. We willen onderzoeken of deze meetinstrumenten betaalbaar ter beschikking kunnen komen als onderdeel van de OBI voor reguliere grondgebruikers, zoals boeren. Op de foto wordt op landgoed Het Lankheet een ‘cheaptech’ bodemsensor geplaatst tijdens een praktijkdag Sensorisch landschap. Lees verder.

Vraag oudere Nijmegenaren naar landgoed Grootstal, en de kans is groot dat ze ‘Kersen!’ roepen: de kraam bij de Grootstalse boomgaard was vorige eeuw einddoel van menig zomers uitstapje. Hij blijkt een voorafschaduwing te zijn geweest van het ‘voedsellandschap van de 21ste eeuw’ dat zich inmiddels op het landgoed ontvouwt.
Het landgoed ligt in de zuidflank van Nijmegen, een schakel tussen stad en platteland. Om die verbinding vruchtbaar te maken, én als antwoord op de voortgaande bodemuitputting, gooiden eigenaars Kien van Hövell en haar echtgenoot het roer een aantal jaren geleden resoluut om. Grootstal moest een “broedplaats voor duurzaamheid” worden, een kleinschalig landschap waar ondernemers met natuurvriendelijke methoden agrarische producten voortbrengen en in de regio vermarkten. Een plek die communiceert met de omgeving, waar gewerkt en geleerd wordt en het voor alle betrokkenen goed toeven is.
Inmiddels herbergt het landgoed een regeneratieve boerderij, een kruidenrijke weide met brandrode ossen, een coöperatieve moestuin, schapen, een voedselbos in aanbouw, bijenkasten, een streekproductenwinkel en een paviljoen voor bijeenkomsten. Om richting te geven aan het geheel is het afgelopen jaar een masterplan opgesteld. Gedeelde waarden en behoeften van ondernemers en vrijwilligers waren het uitgangspunt, en synergie is bij alles een leidraad. Tussen de mensen die op Grootstal werken, maar ook met de naburige middelbare school, met overheden, bedrijven en burgers uit de omgeving. ‘Want,’ zegt Kien van Hövell, ‘synergie is toch echt ons ding.’

In 2019 vond op landgoed Vilsteren een landschapsecologische systeemanalyse (LESA) plaats, in poëtischer termen: een onderzoek naar het geheugen van het landschap. Een LESA levert kennis op over de geschiedenis van bodem, waterhuishouding en gebruik ter plekke, maar bevat ook ook aanbevelingen om die kennis in te zetten voor nieuwe, beter aan de omstandigheden aangepaste vormen van grond- en watergebruik. In de LESA van landgoed Vilsteren ligt de nadruk bij de waterhuishouding, waarin het voormalige Flevomeer (inmiddels IJsselmeer) en de rivieren de Vecht en de Regge een grote rol speelden en nog steeds spelen. Het verhaal over boven- en ondergrondse stromen is op zich al fascinerende lectuur, maar de LESA geeft daarnaast hydrologisch waardevolle locaties aan binnen zestien deelgebieden. Op die locaties kan een mix aan systeemherstel en innovatieve maatregelen de waterhuishouding zodanig verbeteren dat de doelstellingen van circulaire landbouw die landgoed Vilsteren wil realiseren, flink dichterbij komen. De LESA blijkt een waardevol instrument, dat op landgoederen (en breder) kan worden ingezet om een ecosysteem te revitaliseren dat lijdt onder verschijnselen als verdroging, verzuring, wateroverlast of uitputting. Hier vindt u een samenvatting van de LESA op landgoed Vilsteren.